Historia obozu Plaszow jest nierozerwalną częścią historii miasta i historii krakowian
Muzeum KL Plaszow powstało, by objąć opieką teren po byłym obozie koncentracyjnym. Jego zadaniem jest praca badawcza i edukacyjna na rzecz pamięci o historii KL Plaszow i ofiarach obozu.
Osiemdziesiąt lat temu na krakowskim Podgórzu funkcjonował obóz pracy i koncentracyjny Plaszow, który był częścią niemieckiej polityki Zagłady. Przeszło przez niego około trzydzieści pięć tysięcy więźniów, przede wszystkim Żydów, ale także Polaków i Romów, a około sześć tysięcy straciło w nim życie. W 1945 roku Niemcy ewakuując obóz, praktycznie zrównali go z ziemią i skutecznie zatarli ślady zbrodni, jaka się tam dokonała. Na terenie miejsca pamięci pozostały jednak trzy masowe groby i dwa cmentarze żydowskie. Dziś obszar miejsca pamięci jest objęty ochroną konserwatora zabytków i ma status cmentarza wojennego.
Historia obozu
Niemiecki nazistowski obóz Plaszow został utworzony przez Niemców w październiku 1942 roku na terenie krakowskich dzielnic Podgórze i Wola Duchacka. Pierwsze prace rozpoczęto na obszarze zlokalizowanych w tym miejscu cmentarzy żydowskich. Plaszow powstał jako obóz pracy i był przeznaczony dla Żydów ze zlikwidowanego w marcu 1943 roku krakowskiego getta. W latach 1943-1944 osadzono w nim także Żydów ocalałych z likwidowanych przez Niemców gett w Bochni, Tarnowie, Wieliczce, Rzeszowie, Przemyślu oraz z obozu pracy w Szebniach. W lipcu 1943 roku Niemcy utworzyli tu także obóz pracy wychowawczej dla Polaków. Przetrzymywano w nim mieszkańców Krakowa oraz ofiary pacyfikacji podkrakowskich miejscowości. W styczniu 1944 roku obóz pracy został przekształcony w obóz koncentracyjny (Konzentrationslager Plaszow bei Krakau - KL Plaszow). W tym samym roku funkcjonował on również jako obóz przejściowy dla kierowanych do KL Auschwitz węgierskich Żydów.
Od wiosny 1944 roku do KL Plaszow przyjeżdżały transporty więźniów z ewakuowanych obozów w dystryktach lubelskim i radomskim. Z KL Plaszow wywożono natomiast transporty do innych obozów pracy i koncentracyjnych.
Wśród ofiar obozu największą grupę stanowili Żydzi, którzy trafili tu po likwidacji krakowskiego getta oraz złapani na tzw. aryjskich papierach - przeznaczeni na śmierć podczas selekcji dokonywanych w obozie. Na terenie KL Plaszow rozstrzeliwano również osadzonych w krakowskim więzieniu przy ulicy Montelupich Polaków, Żydów i osoby innej narodowości. Egzekucje i pochówki odbywały się w trzech miejscach straceń: obok starego cmentarza oraz na terenie dwóch dawnych szańców artyleryjskich zwanych H-górką i C-dołkiem.
Likwidacja KL Plaszow trwała od sierpnia 1944 roku, gdy Niemcy rozpoczęli wywożenie więźniów i infrastruktury obozowej (elementy baraków, wyposażenie warsztatów itp.). 14 stycznia 1945 roku ostatnia grupa około sześciuset więźniów KL Plaszow wyruszyła pieszo w kierunku KL Auschwitz. Od 19 stycznia do końca 1945 roku na terenie poobozowym stacjonowała Armia Czerwona, pustosząc go. Po jej wyjściu obszar obozu stał się dostępny dla każdego, a proces dewastacji tego miejsca postępował.
Potrzeba utworzenia Muzeum
Zaraz po wojnie miasto Kraków i władze państwowe, osoby indywidualne i stowarzyszenia podejmowały działania, aby wiedza i pamięć o tym miejscu przetrwały. Przez wiele lat ich głównym symbolem był postawiony na miejscu straceń Pomnik Ofiar Faszyzmu. Od 2016 roku w proces upamiętnienia włączały się krakowskie instytucje, w tym przede wszystkim Muzeum Krakowa, a w styczniu 2021 roku zostało powołane Muzeum KL Plaszow.
- Zadaniem Muzeum KL Plaszow jest stanie na straży pamięci o ofiarach byłego obozu, szeroka edukacja na temat ich losów i ochrona obszaru miejsca pamięci
- wyjaśnia dr Paulina Nortowska, specjalistka ds. promocji Muzeum KL Plaszow. - Cały teren poobozowy i pozostające na nim historyczne relikty są pomostem łączącym wydarzenia z przeszłości i pamięć o nich z teraźniejszością i refleksją na temat współczesności. Edukacji i poznaniu przeszłości tego miejsca służyć będą także dwa budynki muzealne: Szary Dom i Memoriał. Całość będzie w przyszłości stanowić spójną opowieść o historii byłego obozu - dodaje.
Muzeum KL Plaszow nie ustaje w wysiłkach, by przybliżać historię miejsca pamięci osobom, które je odwiedzają, organizując zajęcia edukacyjne, wykłady i oprowadzania.
- Obecnie, po zakończeniu pierwszego etapu inwestycji, przekazujemy zwiedzającym wystawę plenerową „KL Plaszow. Miejsce po, miejsce bez”, prezentowaną na terenie poobozowym
- informuje dr Paulina Nortowska.
Ekspozycja składa się z piętnastu tablic, których treść łączy przekaz historyczny ze słowami Świadków. Uzupełnia ją czterdzieści jeden punktów terenowych informujących o lokalizacji obiektów istotnych dla historii obozu. W terenie znajdują się także trzy okna archeologiczne. Wystawa „KL Plaszow. Miejsce po, miejsce bez” jest przekazem o historii KL Plaszow dostępnym dla każdego, kto zdecyduje się odwiedzić teren poobozowy.
Teren miejsca pamięci został także specjalnie oznaczony. Za pomocą betonowych znaczników określone zostały granice dwóch cmentarzy żydowskich, plac apelowy otoczono żwirową opaską, powstały także schody, które ułatwiają dostęp do bardziej stromo położonych części miejsca upamiętnienia.
- Pracując, kierujemy się zasadą, która stała się mottem muzeum: KL Plaszow to historia Krakowa. Historia obozu Plaszow jest nierozerwalną częścią historii miasta i historii krakowian
- mówi dr Paulina Nortowska.
Otwarcie Muzeum KL Plaszow
15 marca 2024 roku o godzinie 11.00 przy Pomniku Ofiar Faszyzmu (ul. Kamieńskiego) odbędzie się uroczystość otwarcia wystawy plenerowej „KL Plaszow. Miejsce po, miejsce bez”. W programie wystąpienia gości oraz prezentacja relacji więźniów KL Plaszow w poetyckiej i muzycznej oprawie studentów Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie. O godzinie 12:00 odbędzie się oprowadzanie po terenie miejsca pamięci KL Plaszow.
Otwarciu będzie towarzyszył półroczny cykl wydarzeń przybliżających uczestnikom historie osób, których losy na zawsze powiązane zostały z KL Plaszow.
Więcej informacji na stronie www.plaszow.org/wydarzenia