Jubileusz Polskiej Akademii Umiejętności. Felieton prof. Ryszarda Tadeusiewicza

Czytaj dalej
Fot. Andrzej Banas / Polska Press
Ryszard Tadeusiewicz

Jubileusz Polskiej Akademii Umiejętności. Felieton prof. Ryszarda Tadeusiewicza

Ryszard Tadeusiewicz

W przyszłym tygodniu odbędą się trzydniowe uroczystości związane z jubileuszem 150-lecia Polskiej Akademii Umiejętności (PAU). Ponieważ od 1998 roku mam zaszczyt być członkiem tej Akademii, więc traktuję te wydarzenia jak moje święto - i chcę się z Państwem podzielić moją wynikającą z tego radością!

Formalnie uroczystość jubileuszowa powinna się odbyć w przyszłym roku, gdyż właśnie w 1873 roku miała miejsce oficjalna inauguracja Akademii Umiejętności (jeszcze bez przymiotnika „Polskiej”, bo Polski formalnie nie było, a nasze ziemie dzierżyli zaborcy). Jednak słusznie świętujemy jako początek istnienia Akademii datę przekształcenia istniejącego od 1815 roku Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (TNK) w Akademię Umiejętności (w październiku 1872), bo wspomniane uroczyste jej otwarcie 7 maja 1873 roku odbywało się „pod dyktando” zaborcy (w tym przypadku Austrii) i było ściśle powiązane z pobytem w Krakowie arcyksięcia Karola Ludwika. Ale Akademia już wtedy de facto istniała i działała, gdyż pierwsze jej posiedzenie odbyło się trzy miesiące wcześniej, 18 lutego 1873. Nie pierwsza to instytucja, która podczas zaborów zaczynała od praktycznego działania, a na uroczystości przychodził czas nieco później!

Akademia była zlokalizowana w Krakowie, czyli w zaborze austriackim, ale oddziaływała na wszystkich Polaków, zarówno tych pod pozostałymi zaborami (pruskim i rosyjskim), jak na polskich uczonych na emigracji. Akcentem podkreślającym dominującą pozycję Akademii Umiejętności w polskiej nauce było przekazanie jej na własność (w 1893 roku) zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu.

Biblioteka ta, założona w 1838 roku przez członków Wielkiej Emigracji, miała bogate zbiory, pozyskane między innymi dzięki składkom publicznym zainicjowanym artykułem Adama Mickiewicza „Rabunek bibliotek i muzeów w Polsce”. Dożywotnim prezesem Rady Bibliotecznej był książę Adam Jerzy Czartoryski - to właśnie on przekazał Bibliotekę Akademii Umiejętności.

W Akademii działały wtedy 3 Wydziały: Filologiczny, Historyczno-Filozoficzny i Matematyczno-Przyrodniczy. Mimo zaborów Akademia wydała dwie edycje czterotomowej polskiej encyklopedii zatytułowanej „Encyklopedia polska”. Co ciekawe, encyklopedia ta ukazała się również w Warszawie, która - jak wiadomo - była w zaborze rosyjskim.

Warto podkreślić, że mimo trudnych warunków działania wynikających z zaborów silne motywacje patriotyczne towarzyszyły powstaniu i rozwojowi Akademii dosłownie od pierwszych dni jej istnienia. Nic dziwnego, że zaraz po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Akademia przyjęła do nazwy przymiotnik „Polska” i już jako PAU intensywnie działała w okresie XX-lecia międzywojennego. Państwo polskie, walczące z różnymi trudnościami, doceniało wtedy naukę i w 1919 roku PAU ukończyła piękny budynek (pierwotnie budowany dla TNK) przy ul. Sławkowskiej, w którym działa do dziś. Akademia w tamtym (porozbiorowym!) czasie otrzymywała też ogromne darowizny od osób prywatnych w postaci nieruchomości rolno-leśnych. Ogromny kapitał (365 kg złota!) przeznaczony na nagrody dla uczonych przekazał Akademii Erazm Jerzmanowski. Tak wtedy ceniono naukę!

Działanie PAU zostało wstrzymana w okresie okupacji (jak wszelka polska działalność naukowa), ale po wyzwoleniu Krakowa Akademia reaktywowała się i bardzo ładnie rozwijała, miała 676 członków krajowych i 264 zagranicznych - i wtedy padł grom. W 1952 roku decyzją władz komunistycznych PAU została zawieszona, bo komuniści postanowili stworzyć podlegającą władzy Polską Akademię Nauk. Ale po 1989 roku PAU została odtworzona i szczęśliwie funkcjonuje do dziś. A za 4 dni będzie obchodzić jubileusz 150 lat istnienia.

Gaudeamus!

Ryszard Tadeusiewicz

Dodaj pierwszy komentarz

Komentowanie artykułu dostępne jest tylko dla zalogowanych użytkowników, którzy mają do niego dostęp.
Zaloguj się

Polska Press Sp. z o.o. informuje, że wszystkie treści ukazujące się w serwisie podlegają ochronie. Dowiedz się więcej.

Jesteś zainteresowany kupnem treści? Dowiedz się więcej.

© 2000 - 2023 Polska Press Sp. z o.o.