Każdy dzwon ma serce i duszę [POPATRZ I POSŁUCHAJ, FOTOCAST]

Karol Gruszka

Rodzina Felczyńskich to od pokoleń ludwisarze, co najpiękniejsze dusze przekuwają w dzwony. Bogumiła i Zbigniew - spadkobiercy sławnego rodu, tworzą spiżowe dzieła sztuki w Taciszowie pod Gliwicami.

Początki firmy Felczyńskich sięgają roku 1808, kiedy to Michał Felczyński założył w Kałuszu niedaleko Lwowa wielką ludwisarnię. Jego syn, również Michał, kontynuował pracę ojca, podobnie jak jego syn Franciszek. Nie dziwi, że i synowie Franciszka - Ludwik, Michał, Kajetan i Jan - także zostali ludwisarzami.

Syn Jana, Tadeusz, jako najzdolniejszy odlewnik, podjął się zadania założenia i uruchomienia pierwszej na Górnym Śląsku ludwisarni Felczyńskich. Pod tym właśnie historycznym szyldem syn jego, Zbigniew, wnuk Jana, kontynuuje pracę ojca w Taciszowie.
Odlewa w swej firmie pod Gliwicami dzwony, które są znane i podziwiane w kraju i zagranicą.

- Technologia, jaką stosujemy, jest renesansowa. Tak samo jak nasze dzwony, wykonany był dzwon Zygmunta - wyjaśnia Zbigniew Felczyński, przyznając, że współczesne dzwony różnią się od tych sprzed 200 lat tylko składem metalu. - Odlewamy je ze spiżu - to specjalny stop właściwy dzwonom. Mamy jednak współczesny osprzęt do obróbki, urządzenia elektryczne, które ułatwiają nam pracę - tłumaczy Felczyński.

Tajemnica dźwięku dzwonów z Taciszowa spoczywa podobno w kształcie ich "żebra" - przekonują Felczyńscy. Ten piękny instrument muzyczny kryje w sobie aż 50 różnych tonów, przy czym charakterystyczne tony poboczne dźwięczą od prymy w interwałach oktawy dolnej, oktawy górnej, tercji i kwinty. Wyzwaniem dla ludwisarza jest to, aby w zestawie dzwonów słychać było tę samą harmonię, którą daje nam dźwięk dzwonu pojedynczego. Ton podstawowy określa mistrz-ludwisarz już w formie dzwonu.

Podczas odlewu dzwonu, płynny spiż rozgrzany do 1200 st. C wpływa do formy i tak rodzi się dzwon. Zbigniew Felczyński, jako przedstawiciel siódmego pokolenia ludwisarzy, tajemnicę tworzenia dzwonów opanował do perfekcji. - Robimy tak jak nasi poprzednicy, ale nie zakopujemy np. dzwonów do bagna na rok - wyjaśnia.

Jeden ze słynniejszych dzwonów, który opuścił jego pracownię w Taciszowie nosił nazwę "Serce Łodzi". Od ponad roku dzwoni w łódzkiej katedrze. To jeden z 2000 dzwonów, które narodziły się w pracowni Felczyńskich. Praca w odlewni dzwonów nie jest łatwa. - Jesteśmy skazani na tworzenie dzwonów przy każdej pogodzie - dodaje Bogumiła Felczyńska, żona pana Zbigniewa. - Pracuje się tu w bardzo trudnych warunkach. W upale, mrozie... Nie możemy latem zainstalować klimatyzacji, bo nie wytrzymałaby zapylenia, a w mrozie uszczelnić, bo nie mielibyśmy czym oddychać - wyjaśnia Bogumiła Felczyńska.

Dokładnej liczby dzwonów wykonanych w całej historii firmy, nikt nie jest w stanie policzyć Szacuje się, że odlewnie w Kałuszu i Przemyślu wykonały ponad 10.000 dzwonów. W tym m.in. ponad 200 dzwonów poświęconych przez papieża Jana Pawła II, największy dzwon wykonany w Polsce – Józef , waga 11600 kg, dzwony dla papieża Piusa XI, pamiątkowe dzwony na Dar Pomorza i S/Y Przemyśl, dzwony na cmentarze w Katyniu, Charkowie i Miednoje.

Za ojczyznę dzwonów uważa się Azję. Najstarszy zachowany do dziś instrument pochodzi z IX w. p.n.e. Jest to nieduży dzwonek z brązu, odkopany w pobliżu Babilonu. W Europie dzwony były wzmiankowane już w starożytności – piszą o nich m.in. Plutarch, Pliniusz i Strabon.
W czasie pontyfikatu papieża Jana XIII, ok. roku 968, wprowadzono zwyczaj nadawania dzwonom imion.

Do Polski dzwony przywędrowały razem z chrześcijaństwem. W XI w. musiało być ich już wiele, skoro czeski kronikarz Kosmas pisze: „…Na końcu więcej niż na stu wozach wieźli olbrzymie dzwony i wszystek skarb Polski, za nimi postępował niezliczony tłum znakomitych mężów, z rękami skrępowanymi żelaznymi pętami…” (cyt. dot. najazdu Brzetysława I na Polskę w roku 1039). Jest to najstarsza wzmianka o dzwonach na ziemiach polskich.

Najstarszy zachowany dzwon w Polsce znajduje się w Katedrze na Wawelu. W literaturze zwany jest jako Nowak lub Herman, ufundowany około 1271 roku i wisi w Wieży Srebrnych Dzwonów. Drugim jest dzwon Piotr z 1314 roku w kościele oo. Dominikanów w Sandomierzu p.w. św. Jakuba. Trzecim w kolejności najstarszym jest dzwon z 1318 roku, nazywany Dzwonem Poranka, Południa i Wieczoru lub Dzwonem Przedbora w Bazylice Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu.
Inne to: uszkodzony Urban z Biecza, odlany w 1382 r., dzwon z Gruszowa, dzwon ze Staniątek, dzwon św. Wawrzyńca z kościoła NMP w Toruniu z 1386 r oraz dzwon Jan z 1389 roku w kościele oo. Dominikanów w Sandomierzu p.w. św. Jakuba.

Najsłynniejszym polskim dzwonem jest Dzwon Zygmunta, znajdujący się w katedrze wawelskiej, natomiast największym – Dzwon Maryja Bogurodzica z Bazyliki Matki Boskiej Licheńskiej w Licheniu.

Jedyne w Polsce Muzeum Dzwonów znajduje się w Przemyślu. W swojej kolekcji posiada m.in. cenne dzwony galicyjskie, gdańskie i toruńskie. Oprócz dzwonów kościelnych można tam też zobaczyć dzwony sygnalizacyjne, zegarowe i okrętowe. Większość kolekcji stanowią dzwony wytworzone w słynnych przemyskich ludwisarniach rodziny Felczyńskich.
Współpraca: Maria Zawała