W toku II wojny światowej na różne sposoby splotły się losy koronowanych głów i arystokracji z działalnością dygnitarzy nazistowskich. Postawy heroiczne mieszały się ze skrajną kolaboracją a podziały przechodziły w poprzek rodów o ugruntowanej tradycji.
Brytyjska rodzina królewska wyszła z I wojny światowej z podniesioną głową.
Dynastia Coburg Gotha nie uroniła niczego ze swej potęgi a w 1917 roku zmieniła nazwę rodu na Windsor, by kojarzono ją ze starą średniowieczną rezydencją królewską. Wydawałoby się, iż niemieckie afiliacje ustaną jak za machnięciem czarodziejskiej różdżki. Książę Windsoru był bardzo niezależną osobą, nie trzymającą się w karbach dworskiej etykiety. Już w czasie I wojny światowej sprawiał kłopoty swojemu ojcu Jerzemu V biorąc czynny udział w walkach na terenie Francji. Swoją brawurę miał skomentować słowami „mam jeszcze czwórkę młodszych braci”. Odwołany przez ministra wojny Kitchenera, obawiającego się najgorszego, resztę wojny spędził pracując w sztabie. Liczne romanse z kobietami pochodzącymi nie tylko z arystokracji lecz także ze sfer burżuazyjnych, spotęgowały obawy co do przyszłości następcy tronu. Po romansie z lady Furness, Edward zawarł bliską znajomość z jej przyjaciółką, rozwódką Wallis Simpson. Całe to zamieszanie doprowadziło do furii króla Jerzego, który w ostatnich latach swojego życia wyrażał pogląd, iż lepiej by było aby tron objął ukochany Berti i jego córka Elizabeth, tak też się stało.
Akta z Marburga
Jeszcze przed objęciem tronu następca książę Edward zachowywał serdeczne stosunki ze szpiegującym aliantów, niemieckim ambasadorem Leopoldem von Hoeschem. Wiele wskazuje, iż wysondowywanie postawy króla i części elit brytyjskich, zaważyło na decyzji Hitlera o zajęciu Nadrenii w marcu 1936 roku. Abdykacja Edwarda VIII 11 grudnia 1936 roku zaskoczyła dygnitarzy III Rzeszy. Dozą niesławy okryły się wizyty księcia w Berchtesgaden i ośrodku szkoleniowym Ordensburg Krössinsee na Pomorzu, już w następnym roku po swej abdykacji. Niebezpieczeństwo wykorzystania politycznego księcia przez III Rzeszę, gabinet Churchilla uciął poprzez szybką ewakuację niewygodnego księcia Windsoru z Lizbony na Bahamy. O tym, że była to słuszna decyzja, niech świadczy fakt nieudanej próby odbicia Windsora przez wywiad SD pod kierownictwem Schellenberga, któremu agenci brytyjscy podali leki inicjujące chorobę nerek. Wszystko to, ażeby sparaliżować wykreowanie kolaboracyjnego kandydata do brytyjskiego tronu. Edward pełnił funkcję gubernatora do końca wojny, słynąc wśród miejscowej ludności z rasizmu i XIX wiecznego szowinizmu. Był pierwszym w historii monarchą pełniącym funkcję gubernatora.
Czary goryczy dopełniło odkrycie w 1945 r. ukrywanych na zamku w Marburgu dokumentów wskazujących na ciągłe kontakty księcia z nazistami już po wybuchu II wojny. W korespondencji Edward VIII zachęcał Berlin do kontynuacji bombardowań Londynu latem 1940 roku, a co za tym idzie do wymuszenia w ten sposób separatystycznego pokoju na Wielkiej Brytanii. Wydostanie się tych dokumentów na początku lat 60-tych za sprawą historyków brytyjskich zmusiło Elżbietę II do wydania zakazu odwiedzania Wielkiej Brytanii przez Edwarda VIII do końca jego dni. Sprawa Edwarda VIII tak głośna i osadzona w publicystyce nie była jedyną, która rzucała cień na wizerunek monarchii.
Doktor SS
Syn najmłodszego potomka królowej Wiktorii, jej wnuk Edward Karol Coburg-Gothta już w okresie I wojny światowej stał się zapiekłym pruskim militarystą. Zaprzyjaźnił się z młodym kaizerem Wilhelmem II swym kuzynem, po czym zapalił się do propagowania idei nazistowskich. Nadejście reżimu Hitlera powitał z wielką radością, angażując się niemal natychmiast w służbę w formacjach SS, jako Grüppenführer został naczelnym szefem niemieckiego Czerwonego Krzyża. Aresztowany po wojnie przez Amerykanów uniknął odpowiedzialności z racji swojej śmiertelnej choroby. Zmarł na zamku Coburg w 1954 roku.
Habsburg zbuntowany- Wasyl „Wyszywany”
Żywiecka linia Habsburgów wywodząca się od cesarza austriackiego Leopolda II panującego w latach 1790- 1792 szybko przesiąkła polską kulturą, by w osobie księcia Karola Stefana Habsburga znaleźć admiratora spraw polskich. Książę, już w 1907 roku ogłosił polskość żywieckiej linii Habsburgów. Swoje obie córki wydał kolejno: Mechtyldę za Hieronima Radziwiłła a Renatę za księcia Olgierda Czartoryskiego. Pro-polskość księcia na Żywcu była tak wielka, iż w momencie wybuchu I wojny światowej koła monarchistów galicyjskich chciały jego wyboru na króla Polski, w ramach trójczłonowej monarchii.
Planom tym kategorycznie sprzeciwił się cesarz Karol Habsburg. Kontynuatorem tradycji ojca był jego syn Karol Olbracht urodzony w adriatyckim mieście Pola. Walczył w wojnie 1920 roku jako oficer Wojska Polskiego. Wsławił się jako czynny społecznik w okresie międzywojennym. W 1939 roku znów zgłosił się do polskiego wojska, odmawiając podpisania volkslisty. Został przez Himmlera wysłany do więzienia w Cieszynie, przesłuchiwany przez Gestapo w Krakowie doznał częściowego paraliżu ciała oraz utraty widzenia w lewym oku. Jego żona, szwedzka arystokratka Alicia przez całą wojnę działała jako kurierka i łączniczka Armii Krajowej. Po II wojnie światowej majątek w Żywcu znacjonalizowano, a książę Karol wraz z małżonką wyemigrowali do Szwecji.
Niespokojnym duchem w dobrach żywieckich Habsburgów, szukającym własnej drogi życiowej, był najstarszy syn księcia Karola Stefana, urodzony w 1895 roku Wilhelm. Odebrał staranne wykształcenie, dostał się bez egzaminów na Akademię Sztabu Generalnego Wiener Neustad. W toku I wojny światowej znalazł się na froncie wschodnim, tam otrzymał dowództwo nad prawie czterotysięcznym Legionem Strzelców Siczowych. W owym czasie ukraińskie koła polityczne zaproponowały jego kandydaturę na tron ukraiński, on sam mocno się zapalił do tego przedsięwzięcia wykonując gesty wobec ukraińskiej ludności. Prócz działalności militarnej Legion uruchomił sieć kilkudziesięciu szkół dla ludności z ukraińskim językiem nanauczania. Nie podobało się to zbytnio Niemcom i ich protegowanemu hetmanowi Skoropackiemu. Wilhelm Habsburg nie zraził się ukróceniem politycznych planów. W 1919 roku czynnie walczył na czele swych oddziałów przeciwko wojskom polskim. Spowodowało to gniew jego ojca Karola Stefana, który wydziedziczył syna.
Międzywojnie Wilhelm spędził w Wiedniu. Po wybuchu wojny sowiecko-niemieckiej chciał działać na rzecz Ukrainy. Władze III Rzeszy wykorzystały go jednak marginalnie nie mając wobec niego poważniejszych zamiarów, podobnie jak wobec ruchu ukraińskiego. Skorzystał z aktualnego położenia swojego brata Karola Olbrachta, uzyskując od władz Rzeszy rodzaj renty- ekwiwalentu za wydziedziczony majątek. Toteż, gdy brat cierpiał katusze z rąk Gestapo Wilhelm zadowolił się 300 tysiącami Reichsmarek. Idylla skończyła się w okresie powojennym, gdy został w styczniu 1947 roku porwany z Wiednia do Kijowa, przez specjalną grupę GRU. Zmarł 25 listopada 1950 roku w więzieniu w Kijowie.
Zachowawcza Skandynawia
Trudno dzisiaj prześwietlić wszystkie niuanse łączące szwedzkiego następcę tronu, urodzonego w 1906 roku księcia Gustawa Bernadotte i władze III Rzeszy. Faktem jest, iż znał dobrze Hermana Göringa, który często bywał przed wybuchem II wojny światowej w Szwecji, z racji kontaktu z rodziną swej zmarłej żony Karin- zadeklarowanymi nazistami. Młody następca tronu pełnił szereg funkcji, takich jak: prezes szwedzkiego Komitetu Olimpijskiego, prezes Szwedzkiej Organizacji Skautingu. Zdaniem opinii publicznej książę żywił mocne afiliacje proniemieckie. Wszelkie sympatie nie miały wszak politycznego uwarunkowania, wobec neutralności Szwecji w czasie II wojny. Jednakże pod płaszczykiem pozorów polityka Szwecji u progu wielkiego konfliktu nie była jednoznaczna pomimo ogłoszenia przez Gustawa V aktu neutralności.
Rząd szwedzki polecił w 1940 roku Królewskiej Marynarce Wojennej zaminowanie szlaków żeglugowych na Bałtyku, co uderzało w strategię aliantów i pośrednio wspierało silnie niemiecką Kriegsmarine. Szwedzkie koleje od czasu inwazji niemieckiej na Norwegię w kwietniu 1940 r. aż do końca 1943 r. użyczały Wehrmachtowi tranzytu co zaowocowało przetransportowaniem w latach 1940- 43 blisko 2 milionów żołnierzy pomiędzy frontem fińskim a Atlantykiem. Szwedzki koncern SKF w tym samym czasie wysyłał 65 procent swej rocznej produkcji łożysk kulkowych do Rzeszy. Image dynastii polepszyła akcja humanitarna ratowania Żydów z obozów w środkowych Niemczech jakiej podjął się hrabia Folke Bernadotte, stryj następcy tronu.
Pomiędzy lutym a 6 marca ’45 w efekcie spotkań z liczącym na separatystyczny pokój Himmlerem, dzięki zaangażowaniu Szwedzkiego Czerwonego Krzyża, za sprawą misji tak zwanych białych autobusów wywieziono z obozów koncentracyjnych 15000 więźniów, w tym 7800 więźniów i więźniarek pochodzenia skandynawskiego. Była to wielka akcja humanitarna mająca ponadto tło polityczne, Folke Bernadotte wykorzystywał złudzenia Himmlera co do możliwości uzyskania z pomocą Szwecji separatystycznego pokoju z Aliantami.
Uległość wobec Duce
Wiktor Emanuel III został królem w dość nagły sposób po śmiertelnym zamachu na jego ojca Humberta I. Jego niemal 46-letnie panowanie naznaczyło się podbojem Libii w 1912 roku, zwycięstwem Włoch w I wojnie światowej oraz dwudziestoletnim okresem współpracy z reżimem Mussoliniego. Zahaczające o uległość, pomimo klęsk zadawanych wojskom włoskim przez aliantów w Afryce oraz hekatomby ofiar na froncie wschodnim panowanie, nie skłoniło monarchy do zdymisjonowania Duce z funkcji premiera. Tragicznym wydźwiękiem odznaczyła się bierność monarchy w kontekście uwięzienia przez Niemców w obozie koncentracyjnym jego córki- księżniczki Marii Franciszki wraz z wnukami. Uwolniły ich wojska amerykańskie w kwietniu 45 roku.
Na tym ponurym firmamencie były także postawy heroiczne: norweski król Haakon VII nie ugiął się wobec żądań niemieckiego dyplomaty Curta Bräuera i kontynuował walkę z rządem na emigracji. Król Danii Chrystian X choć pobity nie ustąpił żądaniom nazistów, a w okresie prześladowań Żydów na terytorium Danii, sam założył na swój mundur opaskę z gwiazdą Dawida. Odwagą cywilną w czasach okupacji odznaczyli się też polscy arystokraci m.inn: szef Rady Głównej Opiekuńczej hrabia Ronikier, który uratował setki osób w okupacyjnej rzeczywistości, czy hrabia Michał Tyszkiewicz ratując kilka tysiecy polskich dzieci z sowieckich łagrów.
Postawy władców Europy i arystokracji lawirowały od skrajnej kolaboracji do heroizmu, przechodząc w poprzek wielopokoleniowych rodów.