Nasza pani profesor wśród odkrywców!

Leszek Kalinowski

To odkrycie na miarę Nobla! Jak przeprowadzano badania? Nie tylko o tym mówić dziś (12 lutego) będzie na UZ prof. Dorota Gondek-Rosińska.

Ogłoszenie wyników badań potwierdzających istnienie fal grawitacyjnych to wielkie wydarzenie w świecie nauki. Czekaliśmy na nie sto lat!
Jak powiedziała „Gazecie Lubuskiej” prof. Dorota Gondek-Rosińska z Instytutu Astronomii im. prof. Janusza Gila Uniwersytetu Zielonogórskiego, sukces był możliwy dzięki nowoczesnym detektorom. Wykryły one fale grawitacyjne wytworzone w procesie zlewania się dwóch czarnych dziur o masach 29 i 36 mas słońca i powstania po ich połączeniu jednej czarnej dziury. Zjawisko trwało zaledwie dwie dziesiąte części sekundy (200 milisekund).

- Zaobserwowanie przez Ligo fal grawitacyjnych otwiera nowe obserwacyjne okno na Wszechświat - astronomię fal grawitacyjnych - podkreśla prof. Gondek-Rosińska.
Badania Ligo prowadzone są przez zespół, który składa się z ponad tysiąca naukowców, pracujących w uniwersytetach w Stanach Zjednoczonych i 14 innych krajach. Ponad 90 uniwersytetów i placówek naukowych zajmuje się udoskonalaniem detektorów i analizowaniem danych.

100 lat czekaliśmy, by potwierdzić to, co teoretycznie przewidział Albert Einstein

Jaki wkład w odkrycie miało 15 polskich naukowców? Stworzyli oni podstawy wielu algorytmów i metod służących do wykrycia fal grawitacyjnych, przyczynili się do precyzyjnego modelowania sygnału fali grawitacyjnej z układu podwójnego, przeprowadzili symulacje pokazujące, że układy podwójne czarnych dziur są najlepiej wykrywalnymi przez detektory źródłami promieniowania grawitacyjnego, brali udział w analizie danych i badali astrofizyczne własności układów podwójnych, poszukiwali mogących towarzyszyć zdarzeniu błysków optycznych.

W czwartek, 11 lutego prof. Gondek-Rosińska była na uroczystości ogłoszenia odkrycia w Warszawie. Dziś na 12.30 zaprasza wszystkich zainteresowanych do sali Senatu UZ przy ul. Licealnej, gdzie będzie mówiła o tym przełomowym odkryciu.
Prof. Gondek-Rosińska jest warszawianką, ale swoją karierę zawodową związała z Instytutem Astronomii UZ po wygranej w konkursie w ramach programu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej Focus. Wtedy pracowała w paryskim obserwatorium. Dlaczego wybrała Zieloną Górę?

- Z trzech powodów - odpowiada. - Po pierwsze zachęcił mnie do tego zespół astrofizyków, zajmujący się pulsarami, gwiazdami neutronowymi. Drugim czynnikiem był kierunek astrofizyka komputerowa, a więc dobrze przygotowani studenci. Prowadząc zajęcia z nimi, mogłam wybrać najlepszych i zaprosić do współpracy. Po trzecie duże znaczenie miała też osoba profesora Janusza Gila, ówczesnego dyrektora Instytutu Astronomii UZ, który w świecie nauki był autorytetem w dziedzinie pulsarów i nie tylko. Miał też taką charyzmę i siłę przekonywania, że trudno byłoby wybrać inny niż Zielona Góra ośrodek.

Prof. Gil całe swoje życie poświęcił na stworzenie silnego ośrodka i na popularyzację wiedzy wśród mieszkańców regionu. Zmarł w październiku 2014. Naukowcy z UZ podkreślają, że dziś byłby niezwykle szczęśliwy z powodu tak wielkiego odkrycia, w którym największa lubuska uczelnia ma też swój udział. Dobrze wiedział, co robi, gdy w 2007 roku przekonywał prof. Gondek-Rosińską, by wybrała UZ.

Za pośrednie potwierdzenie istnienia fal grawitacyjnych Russell Hulse i Joseph Taylor otrzymali w 1993 roku Nagrodę Nobla.

Prof. Dorota Gondek-Rosińska jest profesorem nadzwyczajnym w Instytucie Astronomii im. prof. Janusza Gila na Uniwersytecie Zielonogórskim. Z zielonogórska uczelnią związana jest od 2005 r. Tytuł magistra z astronomii uzyskała w 1991 r. na Uniwersytecie Warszawskim, kolejne stopnie naukowe, to doktorat z astrofizyki w 1998 r. w Centrum Astronomicznym im. Mikołaja Kopernika w Polskiej Akademii Nauk w Warszawie i habilitacja w 2009 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Zanim prof. D. Rosińska trafiła na Uniwersytet Zielonogórski, w latach 2001-2005 oraz 2006-2009 pracowała w Obserwatorium Paryskim w Meudon oraz na Universite Paris VII, najpierw na pozycji post-doc, w ramach europejskiego programu “Research and Training Network-Theoretical Foundations of Sources for Gravitational Wave Astronomy of the Next Century”, a następnie jako profesor prowadząc projekty z numerycznego modelowania najsilniejszych źródeł fal grawitacyjnych. W latach 2005-2006, jako laureat konkursu Hiszpańskiego Ministerstwa Nauki, prowadziła projekt z astrofizyki obiektów zwartych na Uniwersytecie w Alikante. Prof. D. Rosińska w 2008 r. została laureatką programu FOCUS Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (2008-2013) skierowanego do młodych badaczy zajmujących się astrofizyką i badaniami przestrzeni kosmicznej. Otrzymała wtedy środki na stworzenie własnego zespołu naukowego do realizacji projektu: Astrofizyczne źródła fal grawitacyjnych – gorącego tematu w światowej astrofizyce - i zbudowanie klastra komputerowego dedykowanego analizie unikatowych danych z detektorów fal grawitacyjnych VIRGO i LIGO oraz modelowaniu astrofizycznych źródeł fal grawitacyjnych. Uznała wtedy, że najlepszym miejscem do realizacji jej planów naukowych będzie Zielona Góra. Jak powiedziała: Po pierwsze dlatego, że na tutejszym uniwersytecie jest mocny zespół wybitnych astrofizyków zajmujących się pulsarami, gwiazdami neutronowymi, które mogą emitować promieniowanie grawitacyjne. Po drugie jest tu kierunek astrofizyka komputerowa na światowym poziomie, a więc i studenci dobrze przygotowani informatycznie. Po trzecie do przyjścia na UZ skłoniła mnie świadomość, że dostanę duże wsparcie i kredyt zaufania od ówczesnego dyrektora Instytutu Astronomii, prof. Janusza Gila. A także wolność w realizacji mojego naukowego przedsięwzięcia. Prof. Gondek-Rosińska w niespełna 3 lata stworzyła zespół składający się z kilkunastu doktorantów i młodych doktorów, w tym sześciu z Uniwersytetu Zielonogórskiego, a wybudowany klaster PRIX GW jest wykorzystywany w 100 proc., również przez ośrodki międzynarodowe. W 2013 r. otrzymała kolejny grant z Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (POMOST - współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego), którego celem było umożliwienie najlepszym naukowcom wychowującym małe dzieci powrotu do intensywnej pracy naukowej. Bo należy podkreślić, że Profesor Rosińska w „międzyczasie” urodziła troje dzieci! Pionierski projekt badawczy D. Rosińskiej Narzędzia numeryczne dla astrofizyki obiektów zwartych został bardzo wysoko oceniony w dziedzinie Informatyki naukowej i pozwolił jej zespołowi badawczemu stworzyć oprogramowanie do rozwiązywania istotnych problemów z astrofizyki relatywistycznej. Oprogramowanie ma wyjaśnić natury obiektów zwartych, takich jak np. czarne dziury czy gwiazdy neutronowe. Prof. Dorota Gondek-Rosińska od 2009 roku jest członkiem projektów Virgo i Ligo pracując w polskim zespole POLGRAW. Zajmuje się m. in. symulacjami numerycznymi astrofizycznych źródeł fal grawitacyjnych oraz analizą danych z detektorów fal grawitacyjnych Virgo/Ligo. Pracuje w zespole poszukującym, w danych z detektorów, sygnału wytworzonego w procesie zlewania się układów podwójnych czarnych dziur i gwiazd neutronowych. Dorota Rosińska była organizatorem konferencji międzynarodowych poświęconych falom grawitacyjnym: „Theory and Detection of Gravitational Waves” w Orsay, Francja, 2003, „LSC-VIRGO”, Kraków oraz ”10th Amaldi Conference on Gravitational Waves and 20th International Conference on General Realtivity and Gravitation”, 2013. Reprezentuje Uniwersytet Zielonogórski w konsorcjum detektora fal grawitacyjnych Virgo, konsorcjum Einstein Telescope oraz konsorcjum Kagra. W 2011 r., w związku z Rokiem Marii Skłodowskiej-Curie, Prezydent Rzeczypospolitej Bronisław Komorowski odznaczył prof. Gondek-Rosińską Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Doceniono ją za wybitne zasługi w pracy naukowo-badawczej, dydaktycznej i społecznej, za popularyzowanie nauki w Polsce i na świecie.