Przeciw HPV zaszczepiono miliony ludzi na świecie. Ja zaszczepiłem swoje dzieci i wnuczkę też będę szczepił - mówi prof. Robert Jach
Wirus HPV może być przyczyną nowotworów u kobiet, jak i u mężczyzn. Aby się przed nim uchronić, warto się zaszczepić - mówi prof. Robert Jach, kierownik Kliniki Endokrynologii Ginekologicznej CM UJ w Krakowie.
Które choroby wywołuje wirus HPV?
Wirus brodawczaka ludzkiego (Human papillomavirus - HPV) jest bardzo popularnym wirusem, należy do najważniejszych czynników zakaźnych o właściwościach onkogennych. Może być przyczyną brodawek płaskich, z którymi udajemy się do dermatologa, ale powoduje również tzw. brodawki płciowe, czyli kłykciny kończyste u obu płci, może powodować zakażenia dróg rodnych, jak również zmiany przedrakowe i rakowe w obrębie dolnego odcinka narządu rodnego. U obu płci może powodować także nowotwory głowy, głównie krtani i tzw. gardła tylnego oraz niektóre przypadki nowotworów odbytu. Wirus HPV jest odpowiedzialny za około 10 proc. wszystkich nowotworów u człowieka.
Jakie są drogi zakażenia?
Wirus HPV, podobnie jak wirus komputerowy, nie jest w stanie istnieć samodzielnie, dlatego wykorzystuje fizjologiczny proces rozrodu, żeby się namnażać. Każdy, kto rozpoczyna aktywność seksualną, może się zetknąć z tym wirusem.
Do zakażenia wirusem dochodzi podczas kontaktów seksualnych. Do końca nie wiemy, czy przenosimy ten wirus de novo, czy się zakażamy. Prof. Harald zur Hausen, który w 2008 roku otrzymał Nagrodę Nobla za odkrycie ludzkiego wirusa brodawczaka i opisanie roli, jaką HPV pełni w rozwoju raka szyjki macicy, twierdził, że to wirus saprofitujący u człowieka od tysięcy lat. W szyjce macicy znajduje się tzw. strefa transformacji między nabłonkiem wielowarstwowym płaskim a nabłonkiem gruczołowym, podobnie jak w końcowym odcinku jelita grubego oraz w migdałkach. To miejsce szybkiego namnażania się komórek. Jeżeli wirus tam trafi, ma okazję spowodować transformację nowotworową.
Co sprzyja ryzyku zachorowania na raka szyjki macicy?
Pierwszym i najważniejszym czynnikiem ryzyka jest bycie kobietą i posiadanie szyjki macicy. Nawet wśród dziewic, rzadko, bo rzadko, ale obserwuje się tzw. nie-HPV-zależne raki, jest ich około 2-3 procent. Wirus brodawczaka ludzkiego jest najczęściej przenoszony drogą płciową (również w trakcie seksu oralnego i analnego) zarówno przez kobiety, jak i mężczyzn. Zakaża on komórki naskórka i nabłonka, dlatego do jego transmisji może dojść także poprzez bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi. Czynnikiem sprzyjającym zakażeniom HPV jest również wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego, kiedy nabłonki są jeszcze niedojrzałe. Nawet 50 proc. dziewcząt wykorzystywanych seksualnie w dzieciństwie ma później problemy z nowotworzeniem (zmiany przedrakowe i raki) w obrębie narządu rodnego. Czynniki sprzyjające zakażeniom HPV to również posiadanie wielu partnerów seksualnych jednocześnie i niedobory układu immunologicznego. W Tanzanii, gdzie również pracuję, obserwuję, że tam, gdzie są niedobory pożywienia, wirus HPV częściej ma szansę się rozwinąć, podobnie jak zarodziec malarii czy wirus denga.
Co mówią statystyki w Polsce, jeśli chodzi o raka szyjki macicy?
W tym momencie wykrywamy około trzech tysięcy przypadków rocznie. To dobra wiadomość, jednak struktura umieralności nadal jest zła - ponad 50 proc. kobiet umiera z powodu raka szyjki macicy. Obserwujemy pewną prawidłowość: panie są albo na bardzo wczesnym etapie choroby, ponieważ badają się regularnie i wówczas jesteśmy w stanie doprowadzić do całkowitego wyleczenia, albo nigdy nie robiły badań i przychodzą w zaawansowanym stadium choroby.
20 lat temu rak szyjki macicy był na trzecim miejscu, jeśli chodzi o przyczynę śmierci kobiet, obecnie statystyki się poprawiły - rak szyjki macicy jest na szóstym miejscu.
Jakie są rokowania w przypadku raka szyjki macicy?
Rak szyjki macicy to, mówiąc w pewnym uproszczeniu, nowotwór na własne życzenie, a rokowania zależą od stopnia zaawansowania klinicznego. Kiedy kobieta zgłosi się do lekarza w pierwszym stopniu zaawansowania klinicznego, a nawet w stopniu zerowym, czyli ze zmianą przedrakową, mamy blisko stuprocentową wyleczalność. W wyższych stopniach zaawansowania pięcioletnie przeżycie spada poniżej 40 proc. Im wcześniej wykryjemy zmiany nowotworowe, tym łatwiej i szybciej można wrócić do zdrowia. Rak nie daje objawów we wczesnych stadiach, dlatego co roku trzeba chodzić do ginekologa na badania profilaktyczne, by nie tylko zbadać narząd rodny, zrobić USG czy cytologię, ale też badać piersi. Ginekolog jest lekarzem od wszystkich atrybutów kobiecości.
Kampanie społeczne dot. nowotworów płuc opierają się na przekazie: nie pal papierosów. Dlaczego tak rzadko mówi się o sposobach zakażenia HPV? Jak powinna wyglądać profilaktyka w tym zakresie?
Mam taką teorię, pani redaktor, że światem rządzą starzy, biali mężczyźni, którzy zrobią wszystko, aby ratować serce i prostatę. W wieczornych programach co chwilę nadawane są reklamy środków pobudzających erekcję. A co jest dla kobiet? Menopauza i antykoncepcja nie stanowią specjalnej troski ekspertów od marketingu.
Niewiele się mówi o nowotworach dróg rodnych, ponieważ wszystko, co jest związane z seksualnością człowieka, to temat tabu, albo narzędzie opresji i kontroli.
Ma to miejsce w systemach państwowych, religiach czy w związkach damsko-męskich i stanowi delikatną strefę. Zna pani obraz „Początek świata” Gustave’a Courbeta? Został namalowany w 1866 roku na zamówienie tureckiego dyplomaty. Jednak ze względu na „drastyczny” temat - realistycznie ukazane kobiece łono - dzieło to nie funkcjonowało w obiegu publicznym. Seksualność to temat tabu, ponieważ dotyka najbardziej intymnej sfery życia człowieka związanej z prokreacją.
Tymczasem trzeba mówić, że zdrowie kobiety jest ważne, że kobieta jest piękna w każdym aspekcie, zachęcać panie do regularnej profilaktyki, czyli badań ginekologicznych, cytologii, jak również do badania na obecność wirusów HPV. Atrybutem kobiety zawsze było piękno, a mężczyzny walka. Zawalczmy, panowie, o zdrowie i piękno naszych pań!
W ostatnich latach jako najważniejszy sposób zapobiegania rakowi szyjki macicy proponuje się szczepienie przeciwko HPV. Jakie są rodzaje szczepionek i jak działają?
Obecnie mamy na rynku dwie szczepionki: dwuwalentną Cervarix europejskiej firmy Glaxo oraz dziewięciowalentną Gardasil9 amerykańskiej firmy MSD. Obie są szczepionkami zawierającymi cząsteczki wirusopodobne - zmodyfikowany DNA bez cząsteczek wirusa oraz adiuwant. Szczepionka jest bezpieczna i łatwo dostępna. Powinno się nią szczepić dziewczęta przed rozpoczęciem współżycia płciowego, najlepiej około 12. roku życia. Szczepionki przeciwko HPV są dostępne na świecie od 2006 roku. Zaszczepiono nimi miliony ludzi. I na przykład w Australii, która szczepi dziewczęta już od 17 lat, nie spotyka się raka szyjki macicy w tej populacji ludzi. Podobnie w Anglii. Ja również zaszczepiłem swoje dzieci i wnuczkę też będę szczepił.
W Polsce szczepionka jest rekomendowana dla dzieci od 9. roku życia. W serwisie Onkonet przeczytałam: „Kobiety w wieku poniżej 20 r.ż. rzadko chorują na ten nowotwór, ale zachorowalność wzrasta wraz z wiekiem. Na raka szyjki macicy chorują najczęściej kobiety w wieku średnim (45-65 lat), stanowiąc ponad 50 proc. kobiet chorujących na ten nowotwór”. Jakie więc względy przemawiają za szczepieniem na HPV 9-letnich dziewczynek?
Statystyki wskazują, że na raka szyjki macicy chorują najczęściej kobiety w wieku średnim. Pamiętajmy jednak o zjawisku karygodnym, o którym za rzadko się mówi zarówno w Polsce, jak i innych krajach. Potężną grupę stanowią dzieci wykorzystywane seksualnie przez najbliższych. Są one w związku z tym narażone na zachorowanie na raka szyjki macicy i inne nowotwory wywołane przez HPV.
Szczepimy w tak młodym wieku, ponieważ wtedy układ immunologiczny jest najbardziej wydajny. Podobnie jest z wirusem różyczki - szczepimy dojrzewające dziewczynki, co jest związane z rozrodem.
Jednak badania pokazują, że nie ma przeciwwskazań, żeby podać szczepionkę także dojrzałym paniom.
Jaka jest skuteczność szczepionek przeciwko HPV? Ile dawek trzeba przyjąć?
Szacowana skuteczność szczepionek sięga ponad 94 proc., pod warunkiem że szczepionka jest przyjęta przed inicjacją seksualną w schemacie trzydawkowym. Rekomendowany jest też schemat dwudawkowy w populacjach wyżej zaszczepionych, a nawet jednodawkowy. Polskie Towarzystwo Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy, którego jestem prezesem, postuluje nawet schemat jednodawkowy, aby upowszechnić szczepienia w naszym kraju. Tak się zresztą od tego roku dzieje w Australii.
Czy może być tak, że wraz z przyjmowaniem szczepionki na HPV liczba zachorowań na raka szyjki macicy wzrośnie, ponieważ osoby zaszczepione będą przekonane, że szczepienie chroni je przed wirusem? Zyskując poczucie bezpieczeństwa, mogą zrezygnować z badań profilaktycznych, co paradoksalnie może doprowadzić do wzrostu zachorowań.
Nigdzie na świecie nie zaobserwowano takiego zjawiska. Dlaczego nasze dzieci mają mieć gorsze szanse niż dzieci z Czech, Francji, Anglii, ze Stanów Zjednoczonych, a nawet z Rosji? 17 lat temu świat zaczął szczepić przeciwko HPV. Wszędzie liczba zachorowań na raka szyjki macicy spada.
Jeśli szczepię się na krztusiec albo polio, lekarz nie mówi mi, że muszę wykonywać badania profilaktyczne, ponieważ mogę zachorować. Tymczasem szczepiąc się na HPV, nadal powinnam się badać. Dlaczego?
Szyjka macicy, pochwa i macica to bardzo złożone organy, narażone na całe spektrum różnych innych chorób, takich jak: grzybice, kandidozy, waginozy, trochomonas, kiła, polipy, rak endometrium, rak jajnika, mięśniaki. Jednak wyeliminowanie raka szyjki macicy już będzie wielkim sukcesem. Badanie ginekologiczne nie dotyczy tylko nowotworów, jest kompleksowym badaniem oceniającym zdrowie reprodukcyjne kobiety.