Wcześnie wykryty rak jelita jest całkowicie wyleczalny
Kto powinien zgłosić się na kolonoskopię? W jakim wieku najlepiej to zrobić? Na te i inne pytania odpowiada doktor Krzysztof Figuła ze Szpitala im. Stefana Żeromskiego w Krakowie
Dlaczego kolonoskopia jest tak ważna?
Z prostego powodu: rak jelita, który możemy wykryć podczas kolonoskopii jest jednym z trzech najczęściej występujących nowotworów w populacji. Wcześnie wykryty jest całkowicie wyleczalny. Dlatego powstał program badań przesiewowych w kierunku raka jelita grubego, skierowany do osób o 10 lub 15 lat młodszych niż najczęstszy wiek występowania tego nowotworu.
Czyli?
Nowotwory przewodu pokarmowego mają większą częstotliwość występowania po 65 roku życia. Jest to związane z naturalnym starzeniem się organizmu. Dlatego przebadać powinny się osoby po pięćdziesiątce i te, które są obciążone rodzinnie. Dzięki temu możemy wykryć wczesne formy nowotworu, czyli takie stany w jelicie grubym jak polipy, z których może się rozwinąć rak. Przychodzą do nas pacjenci bez objawów, nie skarżą się na nic, a może się okazać, że w ich jelitach już dzieje się coś niedobrego.
Wspomniał Pan o tym, że badać powinny się osoby z obciążeniem rodzinnym. Czyli jeśli u moich bliskich wystąpił rak jelita grubego, to też jestem narażona na tę chorobę?
Tak, jeśli w bezpośrednich relacjach - mówię tu o rodzicach czy rodzeństwie - występował nowotwór, musimy wiedzieć, że jakiś stopień ryzyka istnieje. Takie osoby powinny badać się wcześniej. Około 40 roku życia. Rzadko zdarza się, żeby nowotwór jelita grubego występował u młodszych.
Mam przed sobą badania, które mówią, że jeśli w ciągu trzech lat zbadamy większą część populacji 50 plus, to w 2025 roku prawie wyeliminujemy chorobę raka jelita grubego. To możliwe?
Jest taka realna szansa. Powinniśmy wiedzieć, że to choroba naszej cywilizacji. Na przykład w Afryce, przy diecie bogatoresztkowej, rak jelita występuje znacznie rzadziej. A w Europie, Ameryce, gdzie dominuje dieta ubogoresztkowa i jest zupełnie inny tryb życia, zachorowań jest więcej. Poza profilaktyką związaną ze zmianą diety i stylu życia, dobrze jest wcześnie wykryć i usunąć zmiany, które mogą przerodzić się w nowotwór. Mówię tu o wspomnianych już polipach. Pacjenci nie wiedzą, że je mają. Polipy nie dają objawów. Jeśli już ktoś ma objawy, np. ból brzucha, krwawienie do przewodu pokarmowego, boi się tego, co się dzieje i zgłasza się do lekarza. Program profilaktycznej kolonoskopii, jest skierowany do osób bez jakichkolwiek objawów. Zakłada się, że co czwarta osoba ma w sobie polipy jelita grubego. To znaczy, że co czwarta osoba jest bardziej narażona na raka. Nam zależy na tym, żeby badać osoby z wczesnym stadium choroby. Nawet jeśli mamy raka jelita grubego, ale w małym stopniu zaawansowania, to on jest w 90 proc. wyleczalny chirurgicznie.
Jak to możliwe?
Jelito grube jest złożone z kilku warstw. Rurę, którą w zasadzie jest ten narząd, wyściela od wewnątrz błona śluzowa. W tej błonie śluzowej rozwija się rak. Może rozrastać wzdłuż błony śluzowej, do środka jelita albo naciekać przez ścianę w kierunku jamy brzusznej. Jeśli uda nam się znaleźć nowotwór, który nieznacznie nacieka ścianę jelita grubego, i nie ma przerzutów do węzłów chłonnych lub narządów takich jak wątroba, to jest to nowotwór wyleczalny. Z niewieloma nowotworami tak jest. Rak jelita jest unikatowy. We współczesnej medycynie można stosunkowo go łatwo pokonać.
Rodzaj diety ma znaczenie. Powinna zawierać niewiele rzeczy smażonych i przetworzonych
Czego pacjenci się boją? Dlaczego kolonoskopia tak przeraża?
To wynika z mitów, które narosły wokół tego badania. Na strach składa się kilka czynników. Na pewno jednym z nich jest wstyd, bo jest to badanie intymne. Drugą sprawą jest obawa przed bólem. Wstyd staramy się pokonywać, chcemy, żeby pacjenci traktowali nas jak kobiety ginekologów. Mammografia, cytologia - tego już nikt się nie wstydzi, pacjentki wiedzą, że to może uratować życie. Kolonoskopia to również takie badanie; warto tak na to spojrzeć. Wiele też zależy od lekarza i jego podejścia. Co do bólu - 20 procent pacjentów może u nas liczyć na znieczulenie ogólne. Pozostali pacjenci mogą być badani w znieczuleniu, ale to już jest odpłatne.
Jak się wybiera te 20 procent, które będzie miało znieczulenie ogólne?
Staramy się zrobić to sprawiedliwie. Robimy to losowo - chyba że mamy pacjentów, u których to jest konieczne. Na przykład są po zabiegach jamy brzusznej albo są bardzo drobnej budowy ciała, co utrudnia normalne badanie.
Jak pacjent powinien się przygotować do badania?
Jakość badania zależy od przygotowania jelita. Jeśli zalega w nim nawet niewielka ilość stolca, to będzie ono mniej miarodajne. Oznacza to, że pacjent powinien unikać jedzenia np. owoców pestkowych - zalegające resztki są uciążliwe dla naszej aparatury. Jeden, dwa dni wcześniej nie można spożywać kolorowych zup, takich jak na przykład barszcz czerwony - zmieniają barwę treści pokarmowej w jelicie, co powoduje trudności. W przededniu badania pacjenci dostają specjalny środek przeczyszczający, który powoduje biegunkę. W wyniku jego działania po pewnym czasie zamiast stolca pojawia się czysta woda. Tak przygotowany pacjent jest gotowy do badania.
A sama kolonoskopia jest darmowa?
Tak. Z punktu widzenia państwa, to jest nawet ekonomiczne. Bardziej opłaca się przeprowadzić ten program - kolonoskopia jest przecież tańsza niż leczenie późno wykrytego raka jelita grubego.
Z jaką częstotliwością należy zgłaszać się na kolonoskopię?
Co dziesięć lat - taka jest zalecana częstotliwość, jeśli nie ma żadnej patologii jelita grubego. Można więc powiedzieć, że jeśli zaczynamy badać się w wieku 50 lat, to przy ogromnym szczęściu będziemy przechodzić to badanie zaledwie pięć razy w życiu. To powinno wystarczyć jako podstawowa obrona przed nowotworem. Jeśli wykrywane są polipy, tak zwane gruczolaki, to lekarze zalecają badania kontrolne co trzy lub co pięć lat. Wszystko w zależności od wyniku badania histopatologicznego, wielkości i liczby polipów. Jeśli w badaniach wykryjemy raka jelita grubego, to oczywiście możliwe jest leczenie operacyjne.
W jaki sposób zgłosić się na wizytę lub badanie?
Jest specjalna rejestracja zajmująca się tylko tym problemem. Można zgłosić się telefonicznie lub osobiście, a pani pracująca tam może rozwiązać wszystkie problemy związane z wizytami. Na etapie rejestracji bezpłatnie wydajemy też pacjentom specjalny środek przeczyszczający jelita. Otrzymują też broszurę z informacjami na temat badania i numer telefoniczny naszego centrum. Teraz rejestrujemy na trzy tygodnie w przód. W naszym ośrodku prowadzimy to badanie od października, mieliśmy więc wiele wolnych terminów. Mamy do wykonania ponad 1600 badań rocznie.
Jak długo trwa takie badanie?
Standardowa wizyta około 20-30 minut, wraz z rozmową z pacjentem, przygotowaniem dokumentacji i sporządzeniem wywiadu. Oczywiście niektórzy pacjenci są dla nas technicznie trudniejsi do zbadania. Samo badanie to jednak około 10-12 minut. Co więcej, w trakcie badania rozmawiamy pacjentem i może on w każdej chwili powiedzieć lekarzowi, że jego granica komfortu została naruszona. Wtedy przerywamy. Oczywiście lepiej wykonać procedurę do końca, jednak nic za wszelką cenę. Duże znaczenie ma sama technika badania. To, jak pacjent jest przygotowany, poinformowany, to, jak współpracuje z endoskopistą, może wiele pomóc. Często dolegliwości naprawdę nie są duże.
Jeśli coś jest nie tak, to czy u państwa można też uzyskać dostęp do diagnostyki i leczenia?
Tak, to zaleta naszego ośrodka, który oferuje zarówno badanie, jak i późniejsze prowadzenie pacjenta wraz z leczeniem chirurgicznym. W szpitalu jest bardzo dobry oddział chirurgii małoinwazyjnej, specjalizujący się właśnie w laparoskopowym operowaniu jelita grubego.
Czy jest sposób, by o jelita zadbać od samego początku, już w młodym wieku, by potem uniknąć problemów?
Dbałość o regularne wypróżnianie, dieta bogatoresztkowa, dobre nawadnianie, sport - to są rzeczy, które mogą pomóc zadbać o jelito. Rodzaj diety ma olbrzymie znaczenie. Powinna zawierać niewiele rzeczy przetworzonych i niewiele smażonych potraw. Niestety, nie ma złotego środka, ale ruch i dobra dieta mogą pomóc zapobiec rakowi.
A co radziłby Pan osobom starszym? Jakieś suplementy, zioła, herbatki?
Te rzeczy często działają w drugą stronę. Pacjenci z zaparciami, którzy je stosują, miewają objawy zatkania jelita grubego. Takie preparaty wcale nie muszą pomagać, a pacjenci mylnie uważają, że wystarczą do uporania się z dolegliwościami. To może być groźne, ponieważ zaparcia może powodować na przykład już wykształcony guz. U osób starszych powinny więc skłaniać do pójścia na badania.
Jak się zgłosić na badania? Więcej informacji można znaleźć na www.zeromski-szpital.pl
Kolonoskopia w Szpitalu im. Żeromskiego w Krakowie jest bezpłatna.
Rejestrować się m ożna pod nr tel. 12 622 95 53 ( codziennie w godz. 8-15), a także poprzez wysłanie e-maila na adres: badnia.pbp@zeromski-szpital.pl lub bezpośrednie zapisanie się w rejestracji - os. Na Skarpie 66.
Do badania kwalifikują się: